Kilka lat temu, zarówno na forum ONZ, Unii Europejskiej, jak i Rady Europy, zagadnie- nie rozwoju Sztucznej Inteligencji było przedmiotem dokumentów programowych, analiz oraz projektów regulacji, jednak stosunkowo niewiele było źródeł prawa, z których wynikałyby wiążące obowiązki dla państw. Nie było również pewności, że toczące się dyskusje znajdą przełożenie na instrumenty, które by takie obowiązki nakładały, a także jak dalece proponowane regulacje będą odbiegać od istniejących rozwiązań. Pomysł podjęcia tematyki dostępności danych narodził się w 2015 r., kiedy rewolucja cyfrowa wciąż znajdowała się w punkcie, w którym trudno było określić jej wpływ na nasze życie. Było to przed historycznym zwycięstwem programu AlphaGo nad człowiekiem w starochińskiej grze go, a także przed referendum ws. Brexitu oraz wyborami prezydenckimi w USA (2016 r.), w których przedsiębiorstwo Cambridge Analytica wykorzystało analitykę danych do wpływania na decyzje podejmowane przez obywateli. Objęcie ochroną takiej wartości jak nauka, wiąże się z wyznaczeniem granic dopuszczalnej ingerencji ze strony władz publicznych. W tym kontekście art. 15 ust. 3, ustanawiający ochronę wolności naukowej, zobowiązuje państwa do przyznania pierwszeństwa w uregulowaniu uprawiania nauki samym badaczom – przede wszystkim poprzez wypracowanie standardów etycznych w zakresie prowadzenia badań z wykorzystaniem danych osobowych. Pozostawienie nauki poza sferą imperium państwa, jest niezbędne dla zapewnienia, aby prowadzone badania nie były podporządkowywane celom politycznym, np. dla uzasadnienia polityk publicznych, tak jak to miało miejsce w pierwszej połowie XX wieku. Z praw w dziedzinie nauki wynikają także obowiązki do podejmowania współpracy międzynarodowej w obszarze nauki. Realizacja tego obowiązku jest szczególnie istotna w kontekście wzmacniania dostępności danych, które stanowią zasób napędzający rozwój zarówno nauki, jak i gospodarki. Otwieranie danych sektora prywatnego przedsiębiorstw zlokalizowanych w państwach rozwiniętych, może ponadto sprzyjać wzmacnianiu transferu wiedzy oraz rozwojowi społeczno-gospodarczemu państw rozwijających się. Obecne traktaty z obszaru praw człowieka stwarzają silne podstawy dla ochrony praw w dziedzinie nauki. Obok art. 15 MPPGSiK, ochronę przed nadużyciami nauki, jaką jest eksperyment badawczy bez zgody uczestnika, ustanawia art. 7 MPPOiP. Z kolei Konwencja Praw Dziecka precyzuje obowiązek podejmowania współpracy między- narodowej, zmierzającej do wzmacniania dostępu do wiedzy naukowej oraz technicznej (art. 28 ust. 3). Rekomendację w zakresie ochrony wolności naukowej wydało również UNESCO (najpierw w 1974 r., która została następnie zrewidowana w 2017 r.). Przegląd zaleceń formułowanych przez organy traktatowe wskazuje ponadto na dużą aktywność Komitetu ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet, w szczególności w zakresie budowania kompetencji cyfrowych, a także zwiększania reprezentacji kobiet w naukach technicznych. Osiągnięcie wysokiej różnorodności w środowisku naukowym jest bowiem niezbędne dla zapewnienia, że prowadzone badania będą uwzględniały potrzeby i wartości różnych grup społecznych. W monografii wydanej nakładem Wydawnictwa INP PAN, a będącej zaktualizowaną wersję rozprawy doktorskiej dr Łukasza Szoszkiewicza, Autor dokonał analizy wpływu paradygmatu big data na rolę i obowiązki państwa wynikające z praw człowieka chronionych przez międzynarodowe pakty praw człowieka ONZ. Wskazał na obowiązki państwa w zarządzaniu danymi (ang. data governance), w szczególności tych związanych z zapewnieniem dostępności danych oraz uregulowaniu dopuszczalności eksploracji danych przy użyciu technik uczenia maszynowego. W najbliższym czasie zainteresowanie organów traktatowych ONZ w tym zakresie prawdopodobnie tylko wzrośnie. Wynika to przede wszystkim z przyjęcia przez Komitet PGSK w kwietniu 2020 r. Komentarza Ogólnego, poświęconego prawom w dziedzinie nauki. Komitet dokonał w niej wykładni szczegółowych obowiązków państw, wskazując zarazem na konieczność uregulowania wyzwań związanych z rewolucją cyfrową. Należy oczekiwać, że wykładnia dokonana przez Komitet PGSK będzie w przyszłości stosowana przez organy traktatowe ONZ w ramach procedury rozpatrywania sprawozdań państw, a także prac nad kolejnymi komentarzami ogólnymi. W tym kontekście niniejszą monografię należy postrzegać jako próbę operacjonalizacji tejże wykładni, jako mogącej znaleźć zastosowanie przy okazji oceny wywiązywania się przez państwa z realizacji po- stanowień MPPGSiK. Autor: Łukasz Szoszkiewicz Recenzje: prof. dr hab. Grażyna Szpor, dr hab. Adam Bodnar, prof. USWPS Seria wydawnicza: Rozprawy Prawnicze. Seria monograficzna INP PAN e-ISBN: 978-83-66300-57-6 (ebook) DOI: 10.5281/zenodo.5808312 Ilość stron: 312

TematykaPrawo Książki dla praktyków

AutorzyŁukasz Szoszkiewicz

WydawnictwoInstytut Nauk Prawnych PAN

Rok wydania2021

ISBN978-83-66300-57-6